Ağız yapısı

Samsun'un yerli halkı eskiden Orta Anadolu ağızlarında görülen şive yapısına yakın bir şekilde konuşmaktaydı. Kelime başındaki k, p, t gibi harfler çoğunlukla "gız", "duz", "bişkin" örneklerinde olduğu gibi yumuşak harflere yerini bırakırdı. Zaman zaman ise "gice", "virmek" örneklerinde olduğu gibi kelimenin ilk geniş ünlüsü yerini dar ünlüye bırakmaktaydı. Cumhuriyetin ilk yıllarındaki mübadele sonucu şehrin sakinlerinin değişmesi, 1950'lerde başlayan ve 2000'lerin başına dek hızla devam göçler, eğitimde ve basın-yayın organlarında İstanbul ağzı temelli yazı dilinin kullanılması nedenleriyle şehirde görülen şive yapısı da değişmiştir.

Mehmet Dursun Erdem'in öncülüğünü yaptığı bir ekip tarafından beş yılda dar saha çalışması metoduyla elde edilen verilere göre günümüzde ilde iki ana ağız yapısı vardır. Buna göre Samsun ilinin ağzı Canik Dağlarının güneyi ve Canik Dağlarının kuzeyi olarak ayrılmaktadır. Büyükşehir ilçelerinde ise baskın olan yapı Kıpçak ağzıdır. Ancak bu çalışmanın verileri henüz açıklanmadığından dolayı detaylı bilgilere ulaşılamamaktadır. Leyla Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması adlı çalışmasında ise Samsun halkının konuşma dili Batı Anadolu ağızlarının 5. grup ağızları içerisinde sınıflandırılmaktadır.